Układ moczowy w organizmie człowieka odpowiada za usuwanie produktów przemiany materii oraz wspiera utrzymanie równowagi wodno-elektrolitowej. Warto wiedzieć, że jest to bardzo precyzyjny system, w którym różne procesy takie jak filtracja krwi czy tworzenia moczu umożliwiają prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu. Budowa układu moczowego jest ściśle związana z tym, jakie funkcje pełnią poszczególne jego elementy (1). Jak zatem wygląda układ moczowy i jakie zadanie pełnią poszczególne narządy?
Jak wygląda budowa układu moczowego? Jakie pełni funkcje?
Układ moczowy tworzą nerki i odchodzące od nich drogi moczowe, które można dodatkowo podzielić na moczowody, pęcherz moczowy i cewkę moczową (1). Choć budowa układu moczowego może wydawać się stosunkowo prosta, to mechanizm działania jest już zdecydowanie bardziej skomplikowany.
Kluczową rolę w układzie moczowym odgrywają nerki, które przy pomocy pozostałych struktur moczowych, umożliwiają odfiltrowywanie krwi i usuwanie zbędnych substancji takich jak toksyny, produkty przemiany materii czy nadmiar wody. Budowa układu moczowego jest także dostosowana do pełnienia pozostałych funkcji takich jak produkcja moczu czy utrzymywanie równowagi kwasowo – zasadowej organizmu (1, 2).
Układ moczowy kobiecy – anatomia
Budowa układu moczowego u mężczyzn i kobiet jest zbliżona, choć nie identyczna. Przede wszystkim układ moczowy obu płci składa się z tych samych elementów, a więc nerek i dróg moczowych. Jednocześnie u kobiet występują istotne różnice np. cewka moczowa jest zdecydowanie krótsza – ma około 3–4 cm długości i kończy się tuż nad przedsionkiem pochwy. Taka budowa układu moczowego jest związana z wyższym ryzykiem zapalenia pęcherza. Mianowicie krótka cewka moczowa jest łatwiejszą barierą dla drobnoustrojów (1, 2).
Układ moczowy męski – anatomia
Budowa układu moczowego u mężczyzn, zgodnie z tym co wspomniano wyżej, jest zbliżona do budowy kobiecej. Jednocześnie istnieją zasadnicze różnice, wśród których warto wymienić znacznie dłuższą, bo średniej długości 18–20 cm, cewkę moczową. Przebiega ona przez gruczoł krokowy (prostatę, występującą tylko u mężczyzn), a następnie jest zakończona prąciem. Znacznie większa, bo nawet 5 – krotnie dłuższa cewka moczowa, stanowi naturalną barierę ochronną przed infekcjami. Jednocześnie sama prostata może być wiązana z innymi problemami zdrowotnymi np. jej nadmierny rozrost może prowadzić do zaburzeń w oddawaniu moczu (1, 2).
Budowa układu moczowego – kluczowe struktury
Sprawnie funkcjonujący układ moczowy, nazywamy również układem wydalniczym, jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Dokładana analiza jego budowy, wskazuje jak precyzyjne role pełni on w organizmie. A więc, jak jest zbudowany układ moczowy?
Nerki
To kluczowy element w strukturze układu moczowego. To od nerek zaczyna się właściwa budowa układu moczowego. Są one narządem parzystym, czyli są dwie. Kształtem przypominają nasiona fasoli i są zlokalizowanej na tylnej ścianie jamy brzusznej, mniej więcej na wysokości odcinka lędźwiowego kręgosłupa. Od góry przylegają do nich gruczoły nadnerczowe, które pełnią istotną rolę wydzielniczą (m. in. produkują hormony wpływające na pracę nerek) (1).
Najbardziej zewnętrzna część nerki to kora nerki, a część wewnętrzna to rdzeń. Co ciekawe nerki pełnią rolę narządu oczyszczającego krew ze wszystkich zbędnych substancji – nadmiaru wody, toksyn i produktów przemiany materii. To właśnie do tej części nerki, nazywanej miedniczką nerkową, spływa mocz, który powstaje dzięki intensywnej, całodobowej (sic!) pracy nefronów, a więc pojedynczych komórek nerek (1).
Cewki nerkowe
Szczególną część nerki stanowią cewki nerkowe będące fragmentem nefronów. Pełnią one kluczową rolę w procesie wydzielania (sekrecji) i wchłaniania zwrotnego (resorpcji). To właśnie na etapie cewek nerkowych pierwotny przesącz (tzw. mocz pierwotny) zostaje przekształcony w mocz ostateczny. To właśnie dzięki procesowi sekrecji wydalane są zbędne związki i toksyny, a dzięki resorpcji organizm odzyskuje cenną wodę, elektrolity czy glukozę (1).
Przesączanie kłębuszkowe
Jak wskazuje sama budowa układu moczowego, to właśnie w nerkach dzieją się kluczowe etapy produkcji moczu. Pierwszym z nich jest przesączanie kłębuszkowe podczas którego dochodzi do oczyszczania krwi w nefronach. Dzieje się to na zasadzie różnicy ciśnień, które umożliwia odfiltrowanie z krwi cząsteczek, które przenikają błonę filtracyjną i w efekcie czego powstaje wcześniej wspomniany, mocz pierwotny (1).
Główne funkcje układu moczowego
Zgodnie z tym co wspomniano wcześniej, układ moczowy pełni bardzo ważne funkcje takie jak produkcja moczu, filtracja krwi i usuwanie toksyn. Jak jednak to wygląda w praktyce? Jakie zadania układu wydalniczego pełnią nerki?
Zadania nerek:
Nerki są kluczowym elementem układu moczowego. Ich sprawne funkcjonowanie umożliwia utrzymanie homeostazy, a więc stanu fizjologicznego całego organizmu. Jak wyglądają szczegółowo pełnione przez nie zadania?
Tabela 1.: Główne funkcje nerek (1, 2)
| Funkcja | Opis roli |
| Filtracja krwi | Usuwanie nadmiaru wody, produktów przemiany materii, toksyn etc. |
| Regulacja ciśnienia krwi | Regulowanie objętości płynów, uczestniczenie w wydzielaniu hormonów wpływających na ciśnienie krwi |
| Równowaga elektrolitowo-wodna | Kontrola zawartości wody i elektrolitów np. sodu czy potasu we krwi i moczu |
| Gospodarka kwasowo-zasadowa | Utrzymanie właściwego pH, krwi dzięki regulowaniu wydalania i resorpcji jonów wodorowych i wodorowęglanów |
| Produkcja hormonów | Udział w wydzielaniu hormonów takich erytropeotyna, renina czy kalcytriol |
| Metabolizm | Uczestniczenie w przemianach witaminy D i niektórych leków, usuwanie produktów przemiany materii |
Funkcje pozostałych elementów układu moczowego
Jak wskazuje budowa układu moczowego, pozostałe jego elementy to moczowody, pęcherz moczowy i cewka moczowa. Pełnią one następujące funkcje:
● Moczowody:
są to przewody odpowiedzialne za transport moczu z nerek do pęcherza moczowego.
● Pęcherz moczowy:
jako elastyczny zbiornik, magazynuje mocz, a w odpowiednim momencie pozwala na usunięcie go poza organizm.
● Cewka moczowa:
przewód umożliwiający wyprowadzenie moczu na zewnątrz ciała (1).
Najczęstsze choroby układu moczowego
Wśród schorzeń jakie najczęściej dotykają układu moczowego wymienić należy infekcje, kamicę nerkową i nietrzymanie moczu. Wszystkie te choroby mają odmienne przyczyny i sposób leczenia (2). Co warto o nich wiedzieć?
Infekcje układu moczowego
Infekcje układu moczowego występują często, przede wszystkim u kobiet. Najczęściej spowodowane są zakażeniem bakteriami E. coli. Objawiają się one dolegliwościami bólowymi i pieczeniem podczas oddawania moczu. Niekiedy towarzyszy temu także częste parcie na mocz czy obecność krwi w moczu. Budowa układu moczowego, zwłaszcza u kobiet, w dużym stopniu wpływa na ryzyko i częstość infekcji. W tym przypadku krótka cewka moczowa stanowi znacznie łatwiejszą barierę do pokonania przez drobnoustroje (2).
Czytaj też: Objawy i przyczyny zapalenia cewki moczowej
Kamica nerkowa
To choroba, w której dochodzi do powstania złogów, tzw. kamieni, w drogach moczowych. Kamica nerkowa, podobnie jak infekcje, objawia się bólem, ale wyjątkowo silnym, niekiedy nawracającym. Towarzyszyć temu mogą krwiomocz, osłabienie, nudności czy wymioty (3).
Nietrzymanie moczu
Schorzenie to związane jest z niekontrolowanym wyciekiem moczu, którego przyczyną mogą być osłabione mięśnie, przerost prostaty czy zaburzenia neurologiczne. Nietrzymanie moczu częściej występuje u kobiet (4).
Leczenie i profilaktyka
Leczenie chorób układu moczowego jest odmienne dla wszystkich wyżej wspomnianych jednostek chorobowych i zawsze powinno być dopasowane indywidualnie do pacjenta. Stąd odczuwając jakiekolwiek nieprzyjemne dolegliwości ze strony układu wydalniczego zaleca się unikać samodiagnozy i konsultację z lekarzem urologiem lub ginekologiem (2).
Jednocześnie warto wiedzieć, że w przypadku infekcji układu moczowego stosuje się antybiotyki. Pomocniczo zastosowanie znajdują także leki i suplementy diety na bazie ziół, które działają pomocniczo. Dla przykładu w takich sytuacjach doskonale sprawdza się Urosept®, czyli lek na bazie surowców roślinnych, które wykazują działanie moczopędne i antyseptyczne, wspierając pracę układu moczowego i zmniejszając ryzyko infekcji (2, 5).
Preparaty takie jak Urosept® doskonale sprawdzają się także przy chorobach takich jak kamica nerkowa, gdzie intensywne działanie moczopędne pomaga wypłukać drobne złogi. Jednocześnie należy pamiętać, że szczegółowe leczenie jest określone zawsze przez lekarza po poznaniu przyczyn kamicy (5).
Podobnie leczenie zaburzeń nietrzymania moczu również wymaga poznania przyczyny choroby. Leczenie tutaj obejmuje ćwiczenia mięśni dna miednicy, odpowiednią farmakoterapię, a w cięższych przypadkach także zabiegi chirurgiczne (4).
Podsumowując, układ moczowy pełni wiele zdań, które są kluczowe dla naszego funkcjonowania każdego dnia. Dzięki wytężonej pracy nefronów możliwe jest oczyszczanie krwi, produkcja moczu czy usuwanie z organizmu toksyn. Budowa układu moczowego, choć na pierwszy rzut oka prosta, wskazuje jak wiele kwestii zależy i na jak wiele wpływa układ wydalniczy.
Bibliografia:
- T. Brzozowski. Fizjologia człowieka. Konturek. Wyd. EDRA, 2019.
- R. Drabczyk. Zapalenie pęcherza i inne zakażenia układu moczowego – objawy, przyczyny, leki i leczenie. Medycynapraktyczna.pl, dostęp online 21.09.2025.
- R. Drabczyk. Kamica nerkowa – przyczyny, objawy, leczenie i zapobieganie. Medycynapraktyczna.pl, dostęp online 21.09.2025.
- S. Bender i wsp. Nietrzymanie moczu. Medycyna po Dyplomie 2011(20); 6(183): 73-80.
- Urosept®. Informacje dla pacjenta. Ulotka informacyjna. Data aktualizacji 2015.