Kamienie nerkowe, a więc trudno rozpuszczalne złogi w układzie moczowym, są przyczyną rozwoju kamicy nerkowej. Jest to schorzenie, które dotyka coraz szerszą populację mieszkańców Europy Zachodniej. Jak szacują eksperci, choroba występować może nawet u 1/5 populacji. Kamica na co dzień jest bardzo bolesna i utrudnia normalne funkcjonowanie (1). Powstaje zatem pytanie – jak powstają kamienie nerkowe? Czy można się ich pozbyć? A może możliwe jest ich rozpuszczenie, zanim jeszcze wpłyną negatywnie na zdrowie?
Kamienie nerkowe – jak powstają i co je rozpuszcza?
Kamienie nerkowe to trudno rozpuszczalne złogi powstające w układzie moczowym. Najczęściej zlokalizowane są w nerkach lub drogach moczowych, gdzie wskutek krystalizacji (wytrącania) się i agregacji związków tworzą twarde struktury i zaburzają pracę układu moczowego. Wśród substancji lub związków, które mogą tworzyć trudno rozpuszczalne kamienie nerkowe wymienia się wapń, szczawiany, kwas moczowy czy fosforany (1, 2).
Co ciekawe, do tworzenia kamieni nerkowych dochodzi, gdy stężenie określonych związków jest zbyt wysokie w porównaniu do możliwości ich rozpuszczenia. Kamienie nerkowe mogą mieć bardzo różne rozmiary: od kilku milimetrów, po złogi o średnicy kilku centymetrów. Co istotne, im większe są kamienie nerkowe, tym większym wyzwaniem jest ich rozpuszczenie. Jednocześnie im większe kamienie nerkowe, tym wyższą szkodę dla organizmu mogą wyrządzić (1).
Na co dzień warto wiedzieć jak powstają kamienie nerkowe. Jakie procesy mogą sprzyjać wytrącaniu się złogów? Jednocześnie nie mniej istotne jest wiedzieć co je rozpuszcza. W końcu im na wcześniejszym etapie zadbamy o dobrostan układu moczowego, tym mniej inwazyjne metody rozpuszczania można zastosować.
Jak powstają kamienie nerkowe?
Kamienie nerkowe powstają w układzie moczowym w wyniku nadmiernego nagromadzenia związków o potencjale krystalizacyjnym i przy braku możliwości odpowiedniego ich rozpuszczenia. Dla przykładu zbyt mała objętość moczu związana z odwodnieniem zwiększa ryzyko powstawania kamieni, ponieważ w małej zawartości wody, trudniej rozpuścić wytrącają się związki (1).
Jednocześnie proces ten nie zawsze jest tak prosty. Jak wskazuje literatura naukowa, podstawowym mechanizmem, który ulega zaburzeniu jest utrzymywanie równowagi pomiędzy inhibitorami i promotorami krystalizacji. Wtedy, gdy w moczu pierwotnym dochodzi do przesycenia związkami trudno rozpuszczalnymi, tworzą się kryształki, które z czasem mogą się ze sobą łączyć i formować większe, trudno rozpuszczalne złogi (1, 3).
Do tego stanu dochodzi najczęściej podczas niewystarczającego nawodnienia, upałów, gdy nasza dieta bogata jest w sól, białko zwierzęce czy szczawiany. Na powstawanie trudno rozpuszczalnych kamieni nerkowych wpływ mają także predyspozycje genetyczne, prowadzony styl życia, obecny stan zdrowia czy masa ciała (1, 2).
Jak rozpuścić kamienie nerkowe?
Rozpuszczanie kamieni nerkowych jest podstawowym celem terapeutycznym w kamicy nerkowej. Na zdolność ich rozpuszczania wpływa lokalizacja i wielkość złogów. Jednocześnie metody leczenia i rozpuszczania kamieni nerkowych zawsze dobiera się przede wszystkim do składu kamieni. Stąd kluczowe jest poznanie czy złogi obecne w układzie moczowym są wapniowe, moczanowe, struwitowe czy cystynowe (2, 3).
Domowe sposoby na kamienie nerkowe
Domowe, naturalne metody rozpuszczania kamieni nerkowych choć nie stanowią podstawy leczenia, to mogą stanowić cenne wsparcie, zwłaszcza w przypadku bardzo drobnych kamieni. Wśród metod warto wymienić:
- spożywanie dużej ilości płynów, przede wszystkim wody; powinno być ono na tyle duże, że ilość wydalanego moczu powinna wynosić co najmniej 2, a optymalnie 2,5 l na dobę,
- unikanie napojów słodzonych i dużej ilości soków owocowych ogółem, choć korzystne może być picie soków zawierających witaminę C np. owoce cytrusowe, należy tylko pamiętać o wybieraniu soków naturalnych, niedosładzanych,
- picie herbatek i naparów ziołowych o działaniu moczopędnym np. pokrzywa, skrzyp, natka pietruszki,
- zwiększenie spożycia warzyw i owoców, zwłaszcza świeżych, nieprzetworzonych; szczególnie cenne będą te, które zawierają małe ilości cukru i szczawianów np. jabłka, gruszki, banany (niedojrzałe),
- ograniczenie spożycia soli poniżej 5 g (1 łyżeczka) na dobę (1, 2, 3, 4).
Leki i suplementy
Leki i suplementy diety mogą pomagać ograniczyć wytrącanie się trudno rozpuszczalnych związków i zmniejszać tworzenie złogów. Najczęściej stosowane są cytryniany (np. cytrynian potasu), które alkalizują mocz i wspierają rozpuszczanie kamieni szczawianowo – wapniowych. Z kolei, gdy kamienie nerkowe są wapniowe stosuje się magnez, który ogranicza ich krystalizację. W przypadku kamicy moczanowej stosuje się allopurynol (1, 3, 4).
Urosept
Pomocne w rozpuszczaniu kamieni nerkowej są także preparaty takie jak Urosept(r). Znajduje on swoje zastosowanie przede wszystkim w przypadku małych złogów, a także w profilaktyce ich powstawania. Bogaty w surowce roślinne i zioła, działa wspierająco przy wypłukiwaniu kamieni z dróg moczowych (5).
Mianowicie zastosowane ekstrakty roślinne mają działanie moczopędne, a więc zwiększające produkcję moczu, co ułatwia usuwanie substancji, które mogą stanowić ognisko krystalizacji. Urosept® zawiera cytryniany, które pomagają w alkalizacji moczu i zapobiegają krystalizacji kamieni, zwłaszcza szczawianowo-wapniowych. Dodatkowo niektóre surowce takie jak np. liść brzozy czy pietruszka mają działanie przeciwzapalne, dzięki czemu Urosept® wspiera układ moczowy podczas chorób i infekcji dróg moczowych, których ryzyko wzrasta w kamicy nerkowej (5).
Leczenie kamicy nerkowej
Podstawą leczenia kamicy nerkowej jest farmakoterapia, a w poważniejszych przypadkach, przy dużych, trudno rozpuszczalnych złogach, zabiegi chirurgiczne. Najczęściej wybierane leki to przede wszystkim leki przeciwbólowe takie jak niesteroidowe leki przeciwzapalne, a przy bardzo silnym bólu opioidy. Stosuje się także leki rozkurczające mięśnie gładkie (1, 4).
Kiedy szukać pomocy medycznej?
W przypadku małych złogów (poniżej 10 mm) leczenie ma na celu samoistne wydalenie złogu, a zastosowana terapia ma to ułatwić i ograniczyć odczuwany ból. Jednakże jeśli dochodzi do zapalenia pęcherza moczowego, nudności, wymiotów, gorączki lub utrudnienia w odpływie moczu konieczna jest pilna konsultacja z lekarzem prowadzącym, który może zdecydować o konieczności zabiegowego usunięcia złogu (1)
Co oczyszcza nerki z kamieni – podsumowanie
Podsumowując, rozpuszczanie powstających kamieni nerkowych jest kluczowe dla utrzymania zdrowia i sprawnie funkcjonującego układu moczowego. Chcąc zapobiegać tworzeniu się kamieni nerkowych, a także ułatwić ich rozpuszczanie, należy zadbać o odpowiednie nawodnienie, zdrową dietę bogatą w produkty roślinne, świeże owoce i warzywa. Unikać należy nadmiaru soli. Jednocześnie w zależności od składu kamieni, tak inne postępowanie może być wskazane (1, 2, 3, 4). Szczegółowe zalecenia nawiązujące do składu kamieni nerkowych, przedstawiono w poniższej tabeli.
Tabela: Rodzaje kamieni nerkowych i zalecenia (1, 2, 3, 4)
| Rodzaje kamieni | Sposoby rozpuszczania i leczenia | Zalecenia dietetyczne i prewencja |
| Kamienie wapniowe | nie zawsze możliwe jest rozpuszczenie kamieni farmakologicznie czy domowymi sposobami, duży nacisk kładzie się na profilaktykę, a więc zapobiega wytrącaniu się kamieni stosowanie leków hamujących wydalanie wapnia z moczem np. tiazydy,ważna jest alkalizacja moczu np. magnezem czy cytrynianem przy dużych złogach – usuwanie zabiegowe ograniczenie wydalania szczawianów z moczem dieta o niższej zawartości tłuszczu, zwłaszcza pochodzenia zwierzęcego niekiedy wskazane może być zastosowanie suplementacji wapniem lub magnezu | ograniczenie spożycia soli ogółem i produktów bogatych w sól (np. żywność wysokoprzetworzona, wędliny)ograniczenie pokarmów i napojów zawierających wysoką ilość szczawianów np. kakao, mocna kawa i herbata, szczaw, orzechy ziemne ograniczenie spożycia białka, zwłaszcza zwierzęcego zadbanie o spożywanie produktów zawierających wapń np. na białograniczanie tłustych produktów mięsnych np. tłuste części mięsa, przetwory mięsne czy wywary wysokie spożycie wody |
| Kamienie moczanowe | alkalizacja moczu np. cytrynian potas uzastosowanie leków pozwalających na zmniejszanie urykemii np. allopurynol przy dużych złogach – usuwanie zabiegowe | picie dużej ilości wody z dwuwęglananami ograniczanie tłustych produktów mięsnych np. tłuste części mięsa, przetwory mięsne czy wywary ograniczenie produktów bogatych w puryny takich jak kakao czy rabarbar |
| Kamienie cystynowe | alkalizacja moczu np. cytrynian potas ustosowanie związków poprawiających rozpuszczalność cystyny np. tiopronina przy dużych złogach – usuwanie zabiegowe | ograniczenie produktów, które są źródłem cystyny i metioniny np. mięso, ryby, przetwory mięsne i rybne, zadbanie o spożywanie produktów zawierających wapń np. nabiał wypijanie dużej ilości wody o wysokiej zawartości wodorowęglanów; ilość moczu powinna wynosić powyżej 3l |
| Kamienie struwitowe | unikanie i szybkie leczenie zapalenia układu moczowego np. antybiotyk pozwalający zwalczyć bakterie przy dużych złogach – usuwanie zabiegowe | wypijanie dużej ilości płynów, stosowanie herbatek i ziół o działaniu moczopędnym |
Bibliografia:
- R. Drabczyk. Kamica nerkowa – przyczyny, objawy, leczenie i zapobieganie. Medycyna praktyczna, dostęp online: 21.09.2025.
- M. Pietrewicz. Kamica nerkowa. Jak powstają kamienie nerkowe i jak wygląda profilaktyka? Dietetycy.org, dostęp online: 21.09.2025.
- Skolarikos A i wsp. Metabolic evaluation and recurrence prevention for urinary stone patients: EAU guidelines. Eur Urol. 2015;67(4):750-63.
- W. Sułowicz i wsp. Kamica nerkowa. Medycyna praktyczna, dostęp online: 21.09.2025.
Urosept(r). Informacje dla pacjenta. Ulotka informacyjna. Data aktualizacji